Skarga pauliańska – przydatny instrument dla wierzyciela.

Co zrobić gdy dłużnik spółdzielni daruje lub sprzedaje lokal, który jest jego jedynym majątkiem ? Taka sytuacja występuje dość często w praktyce i najczęściej w obrębie rodziny.  W takim przypadku mamy do wykorzystania instytucję skargi pauliańskiej. Nazwa może nie jest zachęcająca bo nic z niej nie wynika dla przeciętnego Kowalskiego, jest ona jednak skutecznym instrumentem prawnym dla wierzycieli.

Instytucja skargi pauliańskiej opisana została w art. 527-534 Kodeksu cywilnego.  Umożliwia  ona ochronę wierzyciela przed czynnościami dłużnika mającymi na celu wyzbycie się majątku, z którego mogłoby nastąpić zaspokojenie wierzyciela. Skutecznie powództwo pauliańskie pozwala  na przeprowadzenie egzekucji ze składnika majątku dłużnika, który traktowany jest tak, jakby nigdy nie został zbyty.

Przesłanki odpowiedzialności dłużnika wynikające z z art 527 k.c. :

• czynność prawna dłużnika mająca na celu wyzbycie się majątku musi być dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, co polega na tym, że dłużnik stał się całkowicie niewypłacalny lub stał się niewypłacalny w wyższym stopniu niż przed dokonaniem czynności, a więc  z powodu czynności dłużnika wierzyciele mają mniejsze możliwości zaspokojenia swoich należności lub nie mają ich wcale,
• osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową,
• dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli,
• osoba trzecia wiedziała, że dłużnik działa ze świadomością  pokrzywdzenia wierzycieli lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się o tym dowiedzieć.

Ułatwienia dowodowe obowiązujące w procesie pauliańskim – domniemania:

1.  Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Należy zaznaczyć, że bliski stosunek to nie tylko więzi o charakterze rodzinnym  W praktyce za stosunek bliskości w rozumieniu komentowanego przepisu można uznać: narzeczeństwo, konkubinat, przyjaźń, bliską znajomość, itp. Ustalenie stosunku bliskości jest  uzależnione od oceny okoliczności występujących w konkretnym przypadku.
2. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.
3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dokonanej przez dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową bezpłatnie, wierzyciel może żądać uznania czynności za bezskuteczną, chociażby osoba ta nie wiedziała i nawet przy zachowaniu należytej staranności nie mogła się dowiedzieć, że dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli. Powyższe domniemanie daje pełną ochronę wierzycielowi w przypadku, gdy dłużnik dokonał czynności prawnej z jego pokrzywdzeniem nieodpłatnie np. dokonał darowizny.  Wtedy obojętne jest czy osoba trzecia wiedziała o tym, że czynność ta została dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli.
4. Jeżeli w chwili darowizny dłużnik był niewypłacalny  lub stał się niewypłacalny wskutek dokonania darowizny  oznacza to, że działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Najczęstszym błędem przy skardze pauliańskiej jest błędne określenie strony. Aby móc skutecznie dochodzić uznania czynności dłużnika za bezskuteczną wierzyciel powinien wystąpić na drogę sądową z powództwem przeciwko osobie trzeciej, czyli tej która uzyskała korzyść majątkową na skutek czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzyciela a nie przeciwko dłużnikowi.

Zasadniczym celem wyroku, na podstawie którego określoną czynność dłużnika dokonaną z osobą trzecią uznaje się za bezskuteczną względem wierzyciela, jest uzyskanie przez wierzyciela możliwości zaspokojenia się, z pierwszeństwem przed wierzycielami osoby trzeciej, z przedmiotów majątkowych, które wskutek czynności uznanej za bezskuteczną wyszły z majątku dłużnika lub do niego nie weszły.
Uznania czynności prawnej dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli za bezskuteczną nie można żądać po upływie 5 lat od daty tej czynności.

Przykład:

Osoba będąca właścicielem lokalu w zasobach spółdzielni posiada zadłużenie z tytułu opłat za korzystanie z lokalu.  Spółdzielnia wszczyna postępowanie sądowe, uzyskuje tytuł egzekucyjny i oddaje go do wykonania komornikowi. Postępowanie egzekucyjne okazuje się bezskuteczne gdyż w międzyczasie jedyny majątek jakim był lokal zostaje darowany np. wnukowi.  Spółdzielnia występuje do sądu  z powództwem przeciwko wnuczce która nabyła lokal w drodze darowizny o  uznanie darowizny za bezskuteczną.  Po uzyskaniu wyroku uwzględniającego skargę pauliańską nieruchomość jest traktowana tak jakby nigdy nie wyszła z majątku dłużnika, a spółdzielnia może skutecznie dochodzić przysługującej jej wierzytelności.